Minder
is Meer
.
Het high-end credo stelt, dat hoe
minder het muzieksignaal wordt bewerkt, hoe beter dat
is. Elk elektronisch
circuit en stukje draad, de toonregeling, een
schakelaar, allemaal tasten ze het signaal in zekere
mate aan, en daarme ook een deel van de muzikale
beleving. Om deze reden zul je zomaar geen grafische
equalizers, spatial enhancers, 'subharmonische
synthesizers' of soortgelijke
gimmicks aantreffen in of samen met high-end
apparatuur.
Met dergelijke hulpmiddelen laten we niet alleen het
streven naar muzikale werkelijkheid varen. Ze voegen
ook veel elektronica toe aan de
signaalweg. Door het
minimaliseren van de hoeveelheid elektronica en
contactovergangen tussen jou en de muzikant(en),
kunnen high-end audioproducten de directheid van de
muzikale ervaring beter maximaliseren.
Minder is meer....
Stel jezelf voor dat je staat te
kijken aan de rand van de Grand Canyon, overweldigd
door de grootsheid van het tafereel zoals op de foto
rechts.
Je ervaart niet enkel de uitgestrektheid van dit
massieve beeldhouwwerk, uit het diepste van de aarde
uitgehouwen, maar gelijktijdig dringen ook alle
subtiele details van het landschap zich aan je op,
levendig en levend. Je kunt fijne gradaties van kleur
en tint waarnemen in de lagen van het gesteente
onderscheidingen van de vele tinten rood
kunnen in een oogwenk worden gezien. Subtiele details
van de veelheid aan enorme rotsformaties worden
onderscheiden door er gewoon
naar te kijken,
waardoor de waarneming als geheel wordt versterkt en
verdiept door al het detail.
Contrasten tussen licht en schaduw lichten het
schijnbaar oneindige netwerk van scheuren en
afgronden uit. Hoe langer en beter (of vaker) je
kijkt, hoe meer je zult gaan zien.
Zo'n rijkdom aan zintuiglijke prikkels doet je
stilstaan, aan de rand, met diep ontzag voor de
ondoorgrondelijke schoonheid van zoiets als de vrije
en wilde natuur.
Stel jezelf nu voor
dat je naar hetzelfde tafereel kijkt, maar dan door
een raam dat bestaat uit meerdere lagen glas en
waarvan elke laag net
niet volmaakt doorzichtig is.
Eén laag legt een grijs waasje, nauwelijks
waarneembaar maar onmiskenbaar, over het hele
tafereel. Vooral die levendige roodtinten worden
nogal afgevlakt!
In zo'n ogenschijnlijk klein 'foutje' gaat ineens
veel van het diepere onderscheid verloren dat daarnet
nog die indrukwekkende inhoud verleende aan het
tafereel.
Een eveneens bijna onzichtbare en zeer fijne
korrelstructuur in de daarop volgende glaslaag
vermindert het vermogen om de textuur in de
constrasterende rotspartijen zo crispy waar te
blijven nemen. Zeg maar dag tegen aspecten als diepte,
kleurverzadiging en algehele scherpte.
Weer een andere glaslaag heeft het in zich om het
contrast tussen licht en schaduw aan beide uiteinden
wat in te dammen, zodat de van oorsprong enorme
breedte en diepte van de canyon al bijna tot een plat
vlak is gereduceerd door enkele, op zichzelf nog
relatief onbetekende foutjes of tekortkomingen.
Tenslotte begrenst ook het raamkozijn zelf, waarin
het glas zit, het volledige
uitzicht in één blik,
waardoor vooral de impact van 'het grote
overzichtsplaatje' en het gevoel van grootsheid fors
inleveren. In plaats van de directe en onmiddellijke
werkelijkheid van het "staan
aan de rand van de Grand Canyon"
is er een kunstmatig gereproduceerd uitzicht ontstaan
over een ietwat grijzig, soms bijna somber en
tamelijk levenloos landschap. Ook met
contrastverhogende maatregelen komt de diepte niet
meer terug. En zelfs met kleuverhogende maatregelen
komt de grootsheid van de kleuren die verloren gingen
niet meer zo overtuigend terug.
Je kunt zulke beelden net zo goed op een televisie
bekijken....
Het
beluisteren van muziek die wordt afgespeeld
via een ontoereikende geluidsinstallatie is
natuurlijk
zoals het kijken naar de Grand Canyon door lagen
gelaagd glas
die in een kozijn werden geplaatst.
Er blijft in beide gevallen bedroevend weinig
over
van de overtuigingskracht en bedoeling die zich
bij een live beleving
automatisch, onmiddellijk en zonder omwegen
heel krachtig aan je zou opdringen!
Elk component of onderdeel in de afspeelketen
CD-speler, draaitafel, voorversterker, eindversterker,
luidsprekers, de kabels die alles verbinden en zelfs
het materiaal van het audiorack zelf of dat van de
vloer vervormt het doorgegeven en weergegeven
signaal altijd enigszins. Het liefst is die
vervorming (die meerdere gedaantes kan aannemen) zeer
minimaal of afwezig!
Zodoende kan het ene product een
grof en korrelig tapijtje leggen
onder de textuur van individuele instrumenten. Een
ander apparaat haalt het
dynamisch contrast tussen
luide en zachte passages min of meer onderuit,
waardoor een essentieel kenmerk van expressie voor
een componist of muzikant wordt gecompromitteerd. Nog
een ander component drapeert een soort donkerbruine
grauwsluier over alle
muziek, waardoor het subtiele
tonale kleurenspel voor een deel wordt tenietgedaan,
en alle instrumenten worden 'overgoten' met eenzelfde
nietszeggend timbre dat er altijd bij is.
Tenslotte zal het raamkozijn zelf dat wil
zeggen, het complete elektronische en mechanische
weergeefsysteem, inclusief de opstelling en de
akoestiek de
grootsheid en omvang die
de artistieke bedoeling van de artiest omvatte flink
aantasten, en daarmee tegelijkertijd veel teveel over
moeten laten aan de eigen verbeelding. En die moet al
zo hard werken, om het brein te blijven wijsmaken dat
er zich wel degelijk iets muzikaals afspeelt hier. De
verbeeldingskracht heeft zo zijn eigen grenzen, en
wanneer die overschreden worden werkt het mechanisme
van zelfmisleiding gewoon niet meer. We kunnen ons,
na elke degradatie door een of ander component, niet
eindeloos blijven misleiden.
Bij high-end audio gaat het erom zoveel mogelijk
glaslagen uit het fotoveerbeeld in de eerste plaats
te mijden dan
wel te verwijderen,
waarna de lagen die mogen of moeten blijven zo
transparant en geordend mogelijk worden gemaakt. Hoe
minder ramen, en hoe minder invloed ze nog kunnen
hebben op de informatie die er doorheen moet gaan,
des te dichter we komen bij de werkelijkheidservaring
en de gezochte overtuigingskracht, en des te dieper
de verbinding met de muzikale boodschap zal kunnen
worden.
Het
zou echt duidelijk mogen zijn, dat 'lagen'
en 'ramen' hier
niet alleen verwijzen naar electronica en
aanverwante hardware !
Ook alle akoestische en opstellings-gerelateerde
parameters
voegen zich geheel vanzelf bij de muzikale
presentatie als geheel
en bepalen mede, zo niet
voor het grootste deel, de
kwaliteit daarvan...
Waarom zouden high-end
audioproducten dan in principe meer
transparante ramen zijn, die je
beter laten uitkijken over een muzikale gebeurtenis
dan geluidsinstallaties en soundbars van de
elektronicagigant, meestal geselecteerd op looks en
formaat?
High-end producten worden, als
het goed is, primair ontworpen om overtuigend te klinken
dat wil zeggen, zoveel mogelijk zoals in het
echt. Ze worden niet primair ontworpen om goed te
presteren volgens een norm, een technische
specificatie of een meetmethode.
De echte high-end ontwerper luistert
naar het product tijdens alle stadia van ontwikkeling,
na het verwisselen van bepaalde onderdelen en als
gevolg van het uittesten van verschillende technieken
en schakelingen, om zo het meest overtuigende en
werkelijkheidsgetrouwe geluid voort te kunnen brengen
dat mogelijk is. En uiteraard binnen het op voorhand
daarvoor gestelde budget! Hij combineert technische
vaardigheid en kennis met muzikale gevoeligheid om
een product te creëren dat het beste een muzikale
boodschap kan overdragen. Deze toewijding ontaardt
vaak in ijverig speurwerk, waarmee honderden uren van
luisteren gemoeid kunnen zijn, alsmede een
nauwgezette aandacht voor elke factor die van invloed
kan zijn op het geluid. Regelmatig zal een duurder
onderdeel worden toegepast om de geluidskwaliteit van
het product te verbeteren, terwijl de bedoelde
verkoopprijs gehandhaafd kan blijven. De meerprijs
voor het toevoegen van het muzikaal superieure
onderdeel komt dan voor rekening van de marge van de
fabrikant.
Waarom?
Toch omdat de high-end ontwerper [meestal] begaan is
met muziek en haar weergave.
In de tweede plaats worden massaproducten van de
bekende elektronicagiganten meestal ontworpen vanuit
de grondgedachte dat ze goed
presteren op papier
via de technische specificaties van het apparaat dus
wat nogal eens ten koste kan gaan van de
geluidskwaliteit en de overtuigingskracht.
Een notoir voorbeeld is de "THD-oorlog" uit
de jaren '70 en '80 (die ook in 2017 nog niet blijkt
te zijn opgehouden voor iedereen). THD betekent
"totale harmonische vervorming" [total
harmonic distortion]. Het is een specificatie die
alom als maatstaf voor de kwaliteit van een
versterker gehanteerd wordt door onervaren
consumenten. Maak je geen zorgen als je dat ook hebt
gedaan. Immers: wie heeft dat niet
gedaan voordat de kennis over dit onderwerp zich
verruimde?
Hoe lager de THD-waarde en
tegelijkertijd ook hoe hoger de dempingsfactor, des
te beter een versterker werd geacht te zijn. Dit
bracht elektronicagiganten ertoe om producten op de
markt te brengen met snel kleiner wordende THD-waardes.
Het werd uiteindelijk een wedstrijd om te zien welk
merk de meeste nullen achter de komma kon vermelden
in de folders onder THD-specificaties. We hebben het
over percentages in de orde van grootte van 0,001%
THD en kleiner! Veel consumenten kochten dan hun
receivers of versterkers op basis van zulke
specificaties, velen zelfs alleen op basis van
folders! Sommigen ook nog op basis van 'horen zeggen',
en de dealers waren destijds maar al te bereid om
lage THD-cijfers en hoge dempingsfactoren zo hoog als
de hemel te prijzen.
Hoewel een lage THD-waarde natuurlijk een
prijzenswaardig ontwerpdoel kan
zijn, ontstond er destijds ook meteen een heel groot
probleem..
De oorzaak dat het middel
erger bleek te zijn dan de kwaal lag geheel en al in
de methode
waarmee de extreem lage vervormingscijfers
electronisch werden gerealiseerd!
Eén specifieke techniek voor
het terugdringen van vervorming in een versterker
wordt "terugkoppeling"
genoemd. Daarbij wordt een deel van het uitgangssignaal
van de versterker naar de ingang teruggekoppeld.
Grote hoeveelheden terugkoppeling verlagen sterk de
THD-waarde. Ze veroorzaken tegelijk ook heel andere
problemen, die niet de technische maar de
muzikale kwaliteiten van de
versterker aantasten.
Maar zouden de elektronicagiganten het destijds erg
hebben gevonden dat de grote hoeveelheden
terugkoppeling, toegepast in hun versterkers en
receivers, deze producten in werkelijkheid slechter
lieten klinken? Zeker niet, terwijl ze het natuurlijk
wel wisten! Het enige dat, in een louter commercieel
plan van aanpak telde, was het vervaardigen van een
handelsartikel dat in nog grotere hoeveelheden zou
verkopen dan de vorige series.
Ze verruilden een groot
stuk van de muzikale prestaties voor een juichende,
maar tamelijk onbetekenende technische specificatie,
die met succes aan het grote publiek als van enorm
groot belang kon worden verkocht.
Kopers die hun audiocomponenten aanschaften op basis
van een blad met technische gegevens werden aldus de
trotse eigenaars van middelmatig of slecht
presterende geluidssytemen, die qua
overtuigingskracht gemakkelijk overbluft werden door
gedateerde versterkerontwerpen waarin nog gebruik
gemaakt werd van vacuümbuizen. Ironisch genoeg
bezaten versterkers met de laagste THD-cijfers
meestal ook geringere weergavekwaliteiten. Ze
ontbeerden de overtuigingskracht waarnaar echte
liefhebbers zo naarstig zochten en nog steeds zoeken.
Ze brachten een "zielloos" of klinisch
geluid voort -- technisch erg correct en
geluidstechnisch ook best 'mooi', maar zo plat als
een pannenkoek en zonder muzikaal draagvermogen.
Bijna alsof die eigenschappen er ergens in het proces
werden uitgebleekt, om signaaltechnisch gezien zo
schoon mogelijk voor de dag te kunnen komen.
Hoewel de race om lage THD-cijfers tegenwoordig wel
is gelopen en terugkoppeling veel genuanceerder wordt
bekeken, bestaat er altijd ook een flinke groep
muziekliefhebbers die vanuit een technische of
wetenschappelijke achtergrond de meest spectaculair
metende geluidsinstallaties bouwt of wil samenstellen.
Met precies hetzelfde argument als de massaproducent
van vroeger: met zulke
specificaties kan het niet anders of het moet wel
fabeltastisch goed klinken!
Dat geloven zij oprecht.
De op specificaties gerichte mentaliteit is simpelweg
nooit verdwenen, maar krijgt elk decennium een licht
gewijzigde nadruk. In 2017 zijn digitale DSP-tovertrucs
zowel populair als een heilig huis. Ook klasse-D
versterkermodules mogen tegenwoordig zomar voor
weergave van het middengebied en het hoog worden
ingezet, omdat je aan de specificaties wel kunt zien
dat ze daar prima toe in staat zijn.
Het komt toch weer steeds op hetzelfde neer: bepaalde
specificaties worden tijdelijk heilig verklaard,
terwijl de luisterervaring bij zulke sets tamelijk
unaniem in de richting van een heel correct geluid
gaat, met maar heel weinig muzikale
overtuigingskracht.
Voor muziekliefhebbers zijn specificaties soms
van belang, en dan niet als op
zichzelf staande grootheden die perfectie duiden,
maar als bijkomende selectiecriteria in specifieke
situaties. De keuze voor buizen of transistors. Voor
analoog of digitaal. Voor cd of voor streaming. Op
beide wegen is steeds een absolute muzikale
overtuigingskracht vind- en haalbaar, maar niet door
alleen maar de specificaties te hanteren.
Het voorbeeld van de THD-specificaties illustreert
het enorme verschil tussen fabrikanten die produceren
voor de massamarkt, en de
geheel langs andere lijnen evoluerende overwegingen
van high-end ontwerpers en fabrikanten aangaande dat
wat een audiocomponent behoort te doen en niet te
doen, in muzikaal opzicht. Laatstgenoemden vinden het
uiteindelijk veel belangrijker hoe hun product klinkt,
dan hoe het presteert op de testbank.
Ze weten ook dat hun
doelgroep van muzikaal gevoelige luisteraars alleen
maar aanschaft op basis van geluidskwaliteit, en soms
ook op reputatie, maar zeker niet op basis van alleen
de specificaties!
Specificaties kunnen, zoals gezegd, soms de doorslag
geven. Bijvoorbeeld als er een zeer minimaal
versterkervermogen vereist is voor het aansturen van
luidsprekers met hoog rendement. Of als een
versterker juist heel veel stroom moet kunnen leveren,
nodig om bepaalde luidsprekers goed aan te kunnen
sturen. Je kunt specs ook nodig hebben om te
controleren of geluidsbronnen en een voorversterker
elektronisch goed genoeg matchen.
Het gaat dan vaak over een speciale electronische
match, die dan doorslaggevend kan zijn en daardoor
bepaalde specificaties eist aangaande
het uitgangsvermogen of de ingangsimpedantie.
High-end audioproducten worden niet alleen met het
oor ontworpen, maar worden ook vaak met de hand
geassembleerd door bekwame vakmensen, die zelf ook
trots willen zijn op hun eigen werk. Vaak zijn het
muziekliefhebbers, die hun product met eenzelfde
zorgvuldigheid bouwen als die welke in hun eigen huis
wordt verlangd. Deze nauwgezette aandacht voor detail
resulteert in een betere constructie of bouwkwaliteit.
Beter gebouwde kwaliteit kan niet alleen leiden tot
een betere geluidskwaliteit van het component, maar
ook tot een langere periode van betrouwbaarheid en
afwezigheid van tekenen van slijtage. Bovendien
kunnen kwalitatief hoogwaardige en handgebouwde
componenten een gevoel van trots bezit schenken,
waaraan de makers van in massa geproduceerde
producten niet kunnen tippen.
High-end audioproducten worden vaak geruggesteund
door een betere klantenservice dan mid-fi producten.
Omdat high-end fabrikanten meer om hun producten en
klanten geven, bieden ze over het algemeen een
langere garantietermijn, gemakkelijkere onderhouds-
en vervangingsroutines, en een betere service. Het is
niet ongebruikelijk voor high-end fabrikanten om
producten die buiten de garantietermijn vallen toch (gedeeltelijk)
kosteloos te repareren. Dat wil niet zeggen dat je nu
zo'n behandeling moet verwachten; alleen dat het soms
gebeurt bij high-end, en dat het ondenkbaar is bij
massaproducten.
High-end ondernemingen geven soms echt nog om hun
klanten.
Zulke kenmerken zijn uiteraard ook van toepassing op
high-end speciaalzaken, vooral nu de markt in het
laatste decennium zo is uitgedund en plaats heeft
gemaakt voor internetwinkels.
De high-end dealer die anno
2017 nog weet te overleven heeft beslist een passie
voor muziekweergave met jou gemeen, plus
de wens om een goede service te
bieden.
Op de pagina met "Links" heb
ik een aantal van zulke dealers (naast anderen)
vermeld, die beslist ook over visie beschikken.
Wanneer je gewend bent om audio-apparatuur bij de
elektronicagigant te kopen, kun je aangenaam verrast
worden tijdens een bezoek aan een goede speciaalzaak.
In plaats van te trachten om je iets te laten kopen
dat misschien niet het juiste product voor je is, zal
de meer verantwoorde high-end dealer ernaar streven
om een systeem samen te stellen dat je zo lang
mogelijk voorziet van een zo hoog mogelijke muzikale
beleving. Zo'n dealer geeft voorrang aan jouw
muzikale bevrediging boven een "aanbieding
van de maand".
Tenslotte kan worden gesteld dat high-end audio
apparatuur net zo goed uit Nederland, Griekenland of
Brazilië kan komen, als uit Japan of de VS. De beste
audio-apparatuur komt niet automatisch uit Japan of
de Verenigde Staten...