Drie "Onnauwkeurige Denkbeelden"
(of vooroordelen)

Sterk generaliserend kan toch wel gesteld worden dat muziekliefhebbers minsten drie onnauwkeurige denkbeelden koesteren -- soms zelfs in de vorm van 'voor-oordelen' -- over akoestische behandeling van een muziekruimte. Die denkbeelden zijn dan bepalend voor de manier waarop ze dergelijke akoestische oplossingen in een woonomgeving beoordelen.

Uiteraard berusten deze denkbeelden (of vooroordelen) gedeeltelijk op waarheid...

Ten eerste is akoestiek natuurlijk altijd lelijk.

Ten tweede is akoestiek altijd erg kostbaar.

Ten derde is het aanpakken van je akoestiek
DE oplossing voor ALLE problemen
op het gebied van muziekweergave thuis.

Ik zou deze 3 denkbeelden of stellingen wel enigszins willen nuanceren.
Er kwamen in 20 jaar praktijkervaring meer dan duizend muziekliefhebbers voorbij,
ieder met hun eigen verhaal in hun eigen, unieke luistersituatie.

Ook die nuance heb ik met eigen ogen kunnen zien en meemaken...

Akoestiek is altijd lelijk

Wat mij betreft gaat het bij dit onderdeel toch vooral over onwetendheid over de talloze esthetische verantwoorde mogelijkheden. Zulke onwetendheid veroorzaakt vanzelf een vooroordeel.
Een heel hardnekkig vooroordeel bovendien!

Onder ‘lelijk’ wordt doorgaans verstaan dat een akoestisch hulpmiddel esthetisch gezien niet kan worden ingepast of geïntegreerd in de woonomgeving. Het zou vooral in een geluidsstudio of in een soortgelijke ‘technische omgeving’ thuishoren. Ook in een dedicated muziekruimte zou zo'n akoestisch hulpmiddel eventueel nog zijn toegestaan...

Het is inderdaad zo dat er in geluidsstudio’s vaak prominent aanwezige akoestische hulpmiddelen worden toegepast, alhoewel vaak ook in combinatie met de nodige 'onzichtbare' maatregelen. Die aanwezigheid hoeft nog niet te betekenen dat er dan geen andere akoestische hulpmiddelen kunnen bestaan dan die welke je in studio's en technische ruimtes ziet.

Ik kan het er ook helemaal mee eens zijn, als iemand die zelf in een woonruimte naar muziek luistert, dat muziekliefhebbers stellen dat ze geen piramidevormige grijze schuimblokken aan de muur van de woonruimte willen zien, noch andere technisch of industrieel uitziende hulpmiddelen.
Zelfs niet in de hoeken.
Zodoende zijn er tegenwoordig meer dan genoeg esthetisch verantwoorde mogelijkheden om akoestiek-thuis op een smaakvolle, zelfs aan smaak aangepaste manier, aan te pakken.
Juist ook als die smaak "onzichtbaarheid" zou zijn!

De foto rechts laat een woonruimte zien met strak plafond. (klik de foto voor vergroting).
Niettemin bestaat dit plafond uit een membraan met onzichtbare micro-perforatie,
waarachter absorberend materiaal is aangebracht (product: Barrisol spanplafond).

Een sleutel tot succesvolle toepassingen thuis zit vaak in zoiets creatief-simpels als ‘vermomming’ en/of kleurkeuze. Dat zijn criteria die meestal niet in een technische omgeving of op een werkplek de doorslag hoeven te geven, maar die in een woonomgeving ineens cruciaal kunnen zijn.

Een absorptiepaneel kan, indien het is voorzien van een kwaliteitsopdruk in hoge resolutie, een kunstwerk aan de muur zijn. Bovendien zal het een kunstwerk kunnen zijn dat nooit spiegelt onder invloed van schuin invallend licht…
Vele vierkante meters van het juiste absorptiemateriaal kunnen worden 'verstopt' achter een spanplafond – dat is een vrij onder het bestaande plafond gespannen vlies, dat beschikt over een microperforatie.
Die combinatie resulteert in specifieke akoestische eigenschappen die in staat zijn om het nagalmkarakter van een moderne, harde woonruimte voor 85% onder controle te krijgen.

Eén wand in de foto rechts (zie je het echt?) is als één geheel gestoffeerd (product: Texaa Vibrasto), waardoor je simpelweg niet ziet dat hier een akoestisch belangrijke functie wordt vervuld. Als je het niet weet zal het je niet opvallen; je moet dichtbij komen of deze wand aanraken om te weten dat het geen normaal wandoppervlak is.

Een geoptimaliseerde akoestiek hoeft er niet persé lelijk of opvallend uit te zien in een woonomgeving.
De 3 foto's rechts en die hieronder tonen woonsituaties waarin totaal verschillende oplossingen werden toegepast, die in elk geval de goedkeuring van de eigenaar konden krijgen.

Er is ook altijd een grote mate van eigen artistieke en creatieve vrijheid aanwezig bij het concreet uitwerken van akoestische oplossingen. Ik zag diffusers die waren uitgevoerd als schuifdeuren, en basstraps die waren verwerkt in podia voor bioscoopstoelen.

Tegenwoordig hoeven echt doeltreffende basstraps niet meer heel diep te zijn (RPG Modex-Plate).
Ze kunnen aan de wand worden opgehangen en lijken dan nog het meest op een designradiator. Ze zijn evenwel zeer effectief voor het beheersen van akoestische problemen in het gebied van de lage tonen.
En ze hebben zo ook hun prijs. Die zou best een beetje "lelijk" genoemd kunnen worden...

diffusers achter de luisteraars en een akoestisch plafond
dat zeer breedbandig absorbeert, ook lage frequenties...

naar boven

Akoestische oplossingen: een opsomming

Hieronder volgt een algemene opsomming van akoestische oplossingen voor nagalmbeheersing, met name toegespitst op de huiselijke woonomgeving, maar evengoed toepasbaar in een anderssoortige omgeving die huiselijkheid moet uitstralen. Dat kan dan bijvoorbeeld een dedicated muziekruimte, een restaurant of een kinderdagverblijf zijn.
De opsomming begint met goedkope en eindigt met relatief kostbare oplossingen.

Met enige creativiteit en zelfwerkzaamheid blijken ook de in de opsomming genoemde zelf te bouwen oplossingen fraai en esthetisch te kunnen worden uitgevoerd. Wellicht nog wel beter, omdat je alles rondom vorm en uitvoering dan zelf in de hand kunt houden!

In de praktijk van akoestiek-thuis kun je nog een onderscheid maken tussen optimalisatie ten behoeve van het spraakgebied (zogenaamde "woonakoestiek") en akoestische optimalisatie ten behoeve van muziekweergave ("muziekakoestiek").

Optimalisatie van het spraakgebied omvat niet het gebied van de lage tonen, onder pakkumbeet 350Hz, en omvat dus niet het zogenaamde “bass-management”. Onder bass-management mag je basstraps en andere hulpmiddelen verstaan die speciaal nodig en ontwikkeld zijn voor correctie van het gebied van de lage tonen, d.w.z. alles onder 300Hz. Evenmin hoeft optimalisatie van het spraakgebied het tophoog boven 8kHz te omvatten (dat zal overigens meestal toch wel automatisch worden meegenomen).
Beide uitersten van het hoorbare frequentiespectrum worden niet op een akoestisch storende wijze aangesproken door menselijke stemmen en woongeluiden, en zo'n ruimte hoeft geen akoestische behandeling van zulke deelgebieden te krijgen indien optimalisatie van het spraakgebied het enige doel is.

Optimalisatie van akoestiek voor muziekweergave gaat vanzelfsprekend dus verder in zijn praktische uitwerkingen en dito impact, want het moet juist wèl het gebied van de lage tonen omvatten, en er zal eveneens aandacht moeten worden geschonken aan het hoog boven 8kHz.

Kortom: optimalisatie van het spraakgebied, zoals je dat zou tegenkomen in een restaurant of in een kinderdagverblijf, is in praktische zin beduidend gemakkelijker en minder omvattend dan het optimaliseren van muziekakoestiek.

Beide kunnen ze evenwel ingrijpend uitpakken, zowel in de woonomgeving zelf als in de portemonnee. Optimalisatie van het spraakgebied en van muziekakoestiek zijn beide doorgaans het meest gebaat bij een of andere vorm van volledige plafondbehandeling, hetgeen meestal wel ingrijpend genoemd mag worden, al is het dan doorgaans maar gedurende een halve dag...






Selectief of Breedbandig absorberend?

Absorberende maatregelen kunnen zowel selectief als breedbandig absorberend zijn.

• Selectieve absorptie omvat absorptie van een deel van het frequentiespectrum.
  Deze term is meestal van toepassing op akoestische producten -- schuimproducten of absorptiepanelen -- die wel het middengebied aanpakken, maar het hoog boven 5, 6 of 7kHz in principe met rust laten.
  In de meeste gevallen is selectieve absorptie gewenst voor muziekakoestiek: het hoog wordt doorgaans al in voldoende mate gedempt door breedbandige inzet van absorptie in een woon- of muziekruimte (zie onder), zodat het prettig is als het hoog zoveel mogelijk "met rust kan worden gelaten" door toepassing van aanvullende selectieve absorptiemaatregelen.
  
  
• Breedbandige absorptie omvat absorptie van het vollledige frequentiespectrum, doorgaans met uitzondering van het echte laag.
  Het omvat dus absorptie van het midlaag, het middengebied, het midhoog en het tophoog. Breedbandige absorptie is meestal gewenst voor de algehele nagalmbeheersing van een muziek- of woonruimte, en kan plaatsvinden via een volledige plafondbehandeling. Zo'n behandeling is zowel zinvol bij correctie van het spraakgebied als correctie van muziekakoestiek.
  In het geval van een verlaagde plafondconstructie kan er zelfs krachtige absorptie van het echte laag optreden, zodat met één enkele oppervlaktebehandeling het complete spectrum tegelijk kan worden aangepakt. Dit resulteert in een nagenoeg volledige beheersing van het nagalmkarakter van een ruimte.

Navolgende maatregelen kunnen worden overwogen voor omgevingen die voor akoestische optimalisatie in aanmerking komen:

1. zelfbouw vlakke absorptiepanelen

(correctie van het spraakgebied vanaf 300Hz is mogelijk,
en ook correctie van het hoog boven 8kHz ismogelijk)

Het vulmateriaal dat je voor zelfbouw absorptiepanelen gebruikt is bepalend voor correctie van uitsluitend middengebied of middengebied plus tophoog.
De dikte van het vulmateriaal is bepalend voor de ondergrens van het werkgebied: hoe dikker, des te lager de doorwerking.

Prijs: 5-40 euro per vierkante meter, afhankelijk van de combinatie van vulling en zelfgekozen eindafwerking.

Toepassing: bedoeld voor inzet op wanden en plafonds.




2. akoestisch wandbehang
(selectief absorberend, bedoeld als aanvullende maatregel bij zowel spraak- als muziekakoestiek)

Soms verkrijgbaar op de rol en desgewenst zelf aan te brengen en af te werken, maar soms ook door gecertificeerde derden te installeren.

Prijs: 30-70 euro per vierkante meter
Product: Sempatap

3. akoestisch systeemplafond

(breedbandig of juist selectief absorberend, afhankelijk van het gekozen plenum en het type akoestische systeemplaat, al of niet met volledige of gedeeltelijke oplage van minerale wol)

Deze groep omvat enorm veel producten en varianten, enorm veel zichtbare of onzichtbare ophangsysteem (verdekte verbanden) en soms met een ruime kleurkeuze.
Favoriete toepassing in thuisbioscopen, want verkrijgbaar is kleuren zwart, diep grijs of nachtblauw...
Zeer doeltreffende en zeer betaalbare manier om 80% van de benodigde nagalmbeheersing in de meeste ruimtes en situaties te kunnen realiseren, tot en met krachtige laagabsorptie aan toe.

Prijs: 20-120 euro per vierkante meter, afhankelijk van zelf-installatie of installatie door derden, en afhankelijk van de gekozen systeemplaat, kantafwerking en evt. oplage.
Producten: Rockfon / Ecophon


naar boven

4. akoestisch spanplafond

(breedbandig of selectief absorberend, afhankelijk van afhanghoogte membraan, microperforatie membraan en isolatiemateriaal achter het membraan)

Zeer elegante oplossing voor een strakke en naadloze afwerking van het plafond. Praktische elke akoestische absorptiebehoefte kan worden vervuld, behalve het laagste laag. Er is bij veel producten een uitgebreide kleurkeuze mogelijk

Prijs: 50-200 euro per vierkante meter, beslist door gecertificeerde derden te installeren!
Producten: Clipso / Barrisol

Bijgaande foto's laten details van de toepassing van een spanplafond zien in een moderne woonomgeving.



spanplafond detail (rechtsonder)
en in overzicht (rechts en boven)
de afbeeldingen kunnen worden aangeklikt
















5. wandtextiel (geen afbeelding)

(selectief absorberend)

Het betreft hier een primaire absorptiemaatregel voor beheersing van het spraakgebied, of een aanvullende maatregel, die in combinatie met een primaire oplossing, zoals volledige plafondbehandeling, kan worden toegepast voor zowel correctie van woonakoestiek als muzikale akoestiek.

Wandtextiel is een prachtig product, dat toegepast kan worden op rechte en gebogen wanden en dito plafonds.
Het bestaat uit een laagje zacht schuimmateriaal, afgewerkt met hoogwaardig textiel. Er ontstaat een zgn. "knuffelwand", die soms ook in kinderkamers en kinderdagverblijven wordt toegepast vanwege de geringe mogelijkheid tot verwonding door stoten en vallen.
Indien wandvullend aangebracht is het volkomen "onzichtbaar". Pas als je er dichtbij staat of het aanraakt zie en voel je de afwijkende textuur.

Het product is verkrijgbaar in een drietal diktes, waardoor de absorptie kan wisselen aan de onderzijde van het werkspectrum; aan de bovenzijde is de absorptie gelijk en omvat ook het hoog boven 7kHz.

Prijs: 50-150 euro per vierkante meter, absoluut door gecertificeerde derden te installeren.
Product: Texaa Vibrasto

6. geperforeerde gipsplafonds / gipswanden

(naar believen breedbandig of selectief absorberend, afhankelijk van perforatie, afhanghoogte en evt. absorptiemateriaal achter de platen).

Een akoestische wand- of plafondbehandeling, te vergelijken met een akoestisch systeemplafond, maar samengesteld uit steviger plaatmateriaal. Hierdoor in bepaalde situaties ook uitermate geschikt als wandbehandeling, of als frontpaneel voor zelfgebouwde basstraps. De diepte van de basstrap zal dan de afstemfrequentie bepalen in combinatie met de gekozen perforatie.

Zeer fraaie afwerkingen zijn mogelijk, grote variatie aan perforaties is voorhanden en er kan aan alle denkbare absorptiebehoeften worden voldaan door de juiste toepassingsvariant te kiezen.

Prijs: 40-140 euro per vierkante meter, afhankelijk van plenum en ondergrond, altijd door gecertificeerde derden aan te brengen.
Product: Gyproc

7. "design"-absorptiepanelen
(spraakgebied, selectieve absorptie en aanvullende absorptie)

Er is een veelheid aan design-absorptie te koop, al of niet met opdruk naar eigen keuze of met een 'design'oppervlak. Wandvullende en kamerbrede inzet is bij sommige producten mogelijk tot wel 8 meter hoogte, ook met opdruk!
Zeer doeltreffend om in te zetten als aanvullende wandabsorptie, voor de bestrijding van flutter-echo of als totaaloplossing voor woonakoestiek (spraakgebied).

Prijs: 75-300 euro per vierkante meter. Losse panelen uiteraard zelf te installeren en kant-en-klaar te koop, maar wandvullende toepassing door fabrikant te installeren.
Producten: artWall (Incatro) / SoundWave Design (Akoestiekwinkel) / Novawall

boven: SoundWave Design
rechtsboven: artWall 56
rechts: ASC anti-flutterpaneeltjes

8. akoestisch spuitplafond of akoestisch stucwerk

(absorptie volledig afhankelijk van spuitdiktes en ondergronden, al of niet met plenum dat al of niet werd gevuld met oplage)

Bovenstaande toepassingsvarianten maken het in principe mogelijk om elke denkbare absorptiebehoefte in te vullen, zelfs krachtige laagabsorptie.
Ook elke vorm van selectieve absorptie is mogelijk.

Prijs: 70-250 euro per vierkante meter, afhankelijk van spuitdikte, toepassingsvariant en ondergrond, altijd door erkend installateur aan te brengen.
Producten: Rockfon / Gyproc / STO / Baswaphon / Sprayplan

Deze categorie omvat zowel strakke, naadloze akoestische plafondafwerkingen, als ronde en onregelmatige gevormde.
De textuur van de eindlaag kan zowel glad als grof zijn in verschillende gradaties.

Akoestisch spuitwerk is, uit de aard der zaak, aan het einde onzichtbaar, in visuele zin. Je kunt er natuurlijk gewoon naar kijken, maar je ziet het er bij de meeste varianten gewoon niet aan af dat het iets met akoestiek te maken heeft, terwijl de uitwerking niettemin zeer krachtig kan zijn. Zelfs grote en hoge ruimtes kunnen een volledig beheerst nagalmkarakter krijgen.






Nog wat napraten over lelijk...

Kunstwerken of fotografische afbeeldingen, uitgevoerd als bedrukte absorptiepanelen aan de wanden, zijn woontechnisch en esthetisch gezien nu niet direct ‘verdacht’ en ze hebben evenmin een ‘technisch’ uiterlijk, tenzij de afbeelding op het paneel daar zelf aan refereert.

Voor volledige en effen wandbehandelingen geldt precies hetzelfde. Ook alle hiervoor besproken vormen van volledige plafondbehandeling, op sommige van de eenvoudigste systeemplafonds na, voldoen ook aan normale esthetische vereisten voor modern wonen.
Deze laatste zijn bovendien zonder meer in staat om het volledige akoestische probleem rondom het nagalmkarakter van een ruimte op te lossen.

De meeste oplossingen kunnen voor het doel van volledige akoestische probleemoplossing niet stand-alone worden toegepast, omdat ze meestal niet in staat zijn om voldoende breedbandig akoestisch absorptievermogen te genereren. Ze zijn ook niet voor dat doel ontworpen; ze zijn eerder bedoeld als aanvulling op de volledige plafondbehandeling, toe te passen op strategische locaties op de vrijblijvende wanddelen.

Elke combinatie van maatregelen zal afhankelijk zijn van en ingegeven worden door de akoestische vereisten ter plaatse en het gebruiksdoel van een ruimte. Optimalisatie voor muziekweergave of voor het spraakgebied vereist nu eenmaal een verschil in aanpak en strategie.
De keuze voor om het even welke toepassingsvariant van volledige plafondbehandeling zal behalve door de ter plekke gemeten akoestische situatie ook door het beschikbare budget en de smaakvoorkeur moeten worden ingegeven.

Het mag na deze opsomming van producten en varianten evident zijn dat er vanuit elke gegeven akoestische situatie veel wegen naar een goede eindoplossing kunnen leiden. Vaak leiden er wel 10 wegen naar eenzelfde einddoel!

De in de opsomming genoemde productgroepen zijn eveneens onderling prima te combineren, als daar redenen voor zouden zijn. Het is op voorhand niet altijd goed mogelijk om aan te geven welke toepassingsvariant van sommige producten het meest geschikt zal zijn. Zoiets is afhankelijk is van de ernst van de akoestische problematiek, vast te stellen op grond van metingen, het gebruiksdoel van de ruimte, je eigen voorkeur en, wederom, het budget.

De aard van akoestische problematiek kan in feite alleen adequaat worden vastgesteld aan de hand van metingen ter plaatse. Aan de hand van zulke metingen en een daarop volgend overleg, nog steeds ter plaatse, kan bekeken worden welke van de talloze oplossingen en varianten passend zouden zijn. Uiteindelijk kies je dan zelf voor één of meer van die aangedragen oplossingen, die in essentie allemaal okee zijn en naar eenzelfde einddoel leiden. Alleen zien ze er allemaal anders uit en kosten ze ook niet allemaal evenveel...

Wanneer er gekozen wordt voor relatief kostbare oplossingen, zoals de spuitpleisters en de spanplafonds, is het afgezien van genoemde metingen ook nog verstandig om een en ander op voorhand akoestisch goed door te kunnen rekenen. Op basis van de metingen kan aan de hand van nagalmberekingen zeer nauwkeurig worden vastgesteld hoeveel vierkante meter van welke variant van een gegeven product de beste keus zal zijn. Het zou erg sneu zijn als er zoveel geld uitgegeven zou worden aan een product dat niet kan voldoen aan de akoestische vereisten.
Als de problematiek daarentegen relatief eenvoudig is, zijn dergelijke berekeningen en de daarmee samenhangende digitale simulatie van een ruimte niet nodig.


naar boven

Akoestiek is altijd erg kostbaar

Het tweede, enigszins misplaatste denkbeeld dat hardnekkig de ronde blijft doen rondom akoestische optimalisatie is dat het per definitie wel erg kostbaar moet zijn.

Dat kan inderdaad het geval zijn, zoals we hierboven soms hebben gezien. Net als overal elders heeft design ook hier een prijs die geen echt verband meer heeft met de geleverde goederen.
Niettemin kan het evengoed budgettair aantrekkelijk en esthetisch volledig in overeenstemming met de persoonlijke woonwensen worden aangepakt, zoals in de foto rechts werd gedaan.
Dan is het verband tussen prijs en prestatie juist heel sterk, net zoals de eigen inbreng op het punt van creativiteit. Het resultaat zal even bevredigend kunnen zijn als bij een 5x duurdere oplossing...

De kosten worden doorgaans het eerst bepaald door de grootte en inhoud van de te behandelen ruimte. Daarnaast speelt ook de intensiteit van het akoestisch probleem een rol bij het zoeken van oplossingen. Met name als er sterke laagproblemen meespelen kan het benodigde bass-management de prijs opdrijven. Tenslotte is de intensiteit van je eigen ambities doorslaggevend: de ambitie om zoveel mogelijk zelf te creëren en te bouwen kan het budget vriendelijk in de hand houden.
Niettemin is dit alles dus slechts een deel van de waarheid...

Iedereen die jou blijft voorhouden dat akoestiek een flink kostenplaatje met zich mee gaat brengen hoeft in principe geen ongelijk te hebben.
Iedereen die je vertelt dat het allemaal enorm mee kan vallen heeft echter ook gelijk.

Het is vrij simpel: er bestaan onwaarschijnlijk kostbare designoplossingen,
er bestaan goedkopere en nog altijd zeer fraaie oplossingen,
en er bestaan heel kostbare en heel goedkope zelfbouwoplossingen.

Het grappigst van alles is:

Bij akoestische producten hoeft de prijs geen enkele relatie te hebben
tot de akoestische uitwerking en prestaties!

Kostbare producten hoeven niet meer, en zeker niet beter te absorberen dan goedkope producten.
En meer absorptie is ook niet altijd beter dan weinig absorptie...
Dat betekent bijvoorbeeld dat een systeemplafond van 35 euro per vierkante meter veel krachtiger, breedbandiger en doeltreffender kan uitwerken dan een akoestisch spuitplafond van 170 euro.

Realiseer je maar WAT we hier nu precies vergelijken... Akoestische prestaties worden niet uitsluitend uitgedrukt in de hoeveelheid absorptievermogen! Soms is milde, selectieve absorptie veel beter dan krachtige breedbandige absorptie, en beide zijn zowel mogelijk met kostbare als met goedkope producten.

Het omgekeerde is ook waar: zowel een systeemplafond, op 20cm afhanghoogte aangebracht, en een spuitplafond waaronder eerst een buigslappe ondergrond met holle ruimte werd aangebracht beschikken beide over een in alle opzichten gelijkwaardig, krachtig en breedbandig absorptievermogen.
Maar onder het spuitplafond moet eerst een buigslappe ondergrond worden aangebracht, die vervolgens volledig glad moet worden "afgesmeerd" om vervolgens met meerdere lagen pleister te worden bespoten, uiteindelijk ook op de gewenste kleur. Het systeemplafond wordt in een prefab raster opgehangen.

Het spuitplafond is daarmee vele malen arbeidsintensiever, vereist veel meer materialen en luistert in alle fasen van afwerking veel nauwer dan het installeren van het systeemplafond. Daarnaast is de markt voor spuitplafonds in thuissituaties nogal klein, marginaal klein...
De prijs van de "onzichtbare" akoestische totaaloplossing met spuitpleister is hoog en het visuele resultaat is strak, glad en (smaakgebonden) erg fraai, maar voor minder dan 1/5 van het geld levert het systeemplafond precies evenveel absorptievermogen.

De prijs heeft dus zeker niet altijd een directe relatie tot de akoestische prestaties, maar doorgaans wel met de visuele en optische eigenschappen daarvan.

Dat het nog weer heel anders kan pogen twee foto's hier rechts te laten zien...

Ten behoeve van aanvullende nagalm- en reflectiebeheersing werden (op een gegeven moment) een aantal vlakke absorptiepanelen van selectief absorberend akoestisch schuim tegen het plafond aangebracht. Dat is afdoende om, in deze ruimte, het middengebied te temmen zonder direct de levendigheid van de weergave om zeep te brengen.

Maar wie zou, alleen op grond van het zien van deze foto, ook maar kunnen vermoeden dat deze ruimte kan beschikken over een zeer groot absorptievermogen voor lage frequenties?

Zo groot, dat er met hetzelfde gemak ook een heel groot luidsprekersysteem kan worden geplaatst zonder dat het tot laagproblemen door oververzadiging zal leiden.

Zo'n systeem is in de foto rechtsonder te zien, enkele jaren eerder genomen voordat de plafondbehandeling werd uitgevoerd.

De hele rechter wand, de achterwand en het volledige plafond van deze ruimte herbergen zeer diepe, holle ruimtes (>30cm), die zijn gevuld met isolatiemateriaal. Het zijn, in elk geval aan kamerzijde, buigslappe constructies die bouwtechnisch bedoeld zijn om van deze woning een extreem energiezuinige (NUL-energie) woning te maken...

"Toevallig" (niet echt toevallig natuurlijk...) blijken zulke constructies ook zeer veel laagfrequent absorptievermogen te genereren, en wel op een manier die in deze woonruimte bijzonder gunstig uitpakt voor de kwaliteit van de laagweergave!
Een groot en bovendien geheel gratis akoestisch kado, zonder dat je ook maar het minste idee hebt dat er in feite een heel serieus bass-management, geheel onbedoeld, onzichtbaar in de ruimte werd geïntegreerd.

Er hebben, behalve het grote dipolaire luidsprekersysteem op de foto rechtsonder, dat in deze opstelling 28Hz op sterkte kon weergeven, ook andere grote dynamische systemen gespeeld in dezelfde lengte-opstelling. Ook in die gevallen bleek de laagweergave onberispelijk te blijven, zelfs grotendeels onafhankelijk van de afstand van de luidsprekers tot de voorwand.
Het is tegelijk ook zo dat het kleine monitorsysteem op de bovenste foto ook een krachtig laag weet neer te zetten, waaruit mag blijken dat een ruimte die over een goed bass-management kan beschikken niet de oorzaak is voor een "dunne" basweergave bij met name wat kleinere systemen.

Ik ben heel erg blij dat ik over deze muziekruimte, tevens woonruimte, kan beschikken...!

Sommige liefhebbers streven naar visueel neutrale of design-achtige akoestische oplossingen die jaren ongemoeid gelaten en vergeten kunnen worden. Ze zijn bereid om daarvoor eenmalig flink te investeren, omdat ze beseffen redelijk honkvast te zijn en dus niet snel zullen gaan verhuizen. Zoals ze eerder al investeerden in de aanschaf van geluidsapparatuur.

Anderen leggen de optische lat minder hoog en kunnen uitstekend leven met een verder prima ogend, maar veel goedkoper systeemplafond, in verdekt of in schaduwverband afgehangen. Het levert evenveel laagfrequent absorptievermogen als het eerder besproken kostbare spuitplafond, of bovenstaand voorbeeld met de akoestisch werkzame, maar daar niet voor bedoelde extreem isolerende wand-, vloer- en plafondconstructies.
Nog weer anderen, en dat zijn er ook tamelijk veel, hebben de creativiteit en de verbeeldingskracht om de benodigde oplossingen op geheel eigen wijze te integreren in hun interieur.

De akoestische problematiek zelf is medebepalend voor het kostenplaatje. Wanneer het vooral gaat om akoestische problemen in het spraakgebied (woonakoestiek) en niet zozeer in het lagetonengebied, bijvoorbeeld omdat optimale muziekweergave niet aan de orde is of omdat hierin kon worden voorzien middels constructie-eigenschappen van de ruimte, kan volstaan worden met een minder uitgebreid pakket van akoestische maatregelen.
Een toegevoegd 'bass-management' is alleen van belang indien een gegeven ruimte eveneens voor muziekweergave tot in de laagste regionen van het basgebied moet worden geoptimaliseerd, terwijl een natuurlijk absorptievermogen ontbreekt. Dat is het geval bij volledig uit beton opgetrokken ruimtes, zonder holle-wandconstructies. Voor optimalisatie van louter woonakoestiek is bass-management in het geheel niet relevant.

Juist op dit gebied van bass-management kan creativiteit, in combinatie met praktische haalbaarheid, veel goeds opleveren.
Een verlaagd opgehangen systeemplafond (20cm of meer holle ruimte achter de plaat, eventueel met een volledige of gedeeltelijke oplage van minerale wol) heeft als 'bijwerking' krachtige laag- en midlaagabsorptie. Daarvan valt dan zogezegd 'gratis' te profiteren, mits die plafondverlaging geen onoverkomelijke problemen oplevert. Als een ruimte van zichzelf al een laag plafond heeft zal verdere verlaging vaak niet welkom zijn.
Diezelfde systeemplaat levert geen bruikbare laag- en midlaagabsorptie (onder 250Hz) als ze vlak onder of tegen het bestaande plafond moet worden afgehangen. De plaat levert in dat geval wel exact dezelfde absorptie in het hele gebied erboven. Plafondverlaging heeft dus vooral effect onder 250Hz; daarboven maakt het niets uit of de plaat wel of niet met holle ruimte werd afgehangen.
Een verlaagd systeemplafond maakt in de praktijk de aanschaf of bouw van extra basstraps heel vaak overbodig, en dat maakt het tot een aantrekkelijke optie, want het scheelt aanzienlijk in het totale akoestiekbudget..


naar boven

Akoestiek is dus Zaligmakend voor alles !

Het derde misverstand over akoestiek valt terug te voeren op de restanten van het mystieke aura dat altijd rondom dit hele onderwerp heeft gehangen. Het is zonder meer waar dat aandacht voor akoestiek de klank en muzikale prestaties van een gemiddeld goede geluidsinstallatie ingrijpend kan en zal transformeren naar een niveau waar je eerder alleen maar van droomde dat het thuis mocht bestaan.

Maar dat zal zeker niet altijd en overal het geval zijn, en al helemaal niet automatisch!
Vaak omvat akoestische aanpak in een woonkamer niet alleen een pakket maatregelen
maar ook een pakket(je) te sluiten compromissen...

Drie voorbeelden van zulke compromissen, die bepaald niet vergezocht zijn:

• Als zo'n ideale en volledige plafondbehandeling met holle ruimte achter de akoestische systeemplaat niet praktisch uitvoerbaar maar akoestisch wel zeer wenselijk is, dan zal je je verwachtingen omtrent het te realiseren eindresultaat van de akoestische maatregelen naar beneden moeten bijstellen, tenzij je je bass-management langs een andere weg kunt implementeren.
  Het absorptievermogen voor correctie van lage frequenties zal nu immers door iets anders dan het verlaagde plafond moeten worden gerealiseerd, en de vraag is of je dit ruimte-technisch gaat lukken.
  Een deel van de akoestische behandeling uitvoeren is een deel van het probleem oplossen.
  Dat wat ervan overblijft is dan het compromis.
  
  
• Als een optimale opstelling voor je toch wel forse luidsprekersysteem woontechnisch niet uitvoerbaar blijkt te zijn, dan zal elke vorm van bass-management, hoe kostbaar en doordacht ook, zinloos blijven. Je zult dan genoegen moeten nemen met een onbevredigende basweergave die primair door de opstelling wordt veroorzaakt, maar niet door akoestiek.
  De akoestiek kan hier zelfs helemaal 'onschuldig' in zijn!
  Mogelijk zou een kleiner luidsprekersysteem hier WEL bevredigend kunnen klinken, dus ook dat kan het compromis worden, als je het aankunt. Wederom raakt het dan niet de akoestiek zelf. Akoestische oplossingen zullen in dit geval niet zaligmakend voor de klank kunnen zijn. Ook elektronische signaalmanipulatie (DSP) zal niet in staat zijn om een laagprobleem dat door een gebrekkige opstelling wordt veroorzaakt op termijn bevredigend op te lossen, maar het zou wel het meest geschikte compromis kunnen zijn als je geen afstand wilt doen van je grote luidsprekers...
  
  
• Als er een (on)vermoede elektronische misaanpassing in de hardware aanwezig blijkt te zijn, zoals die keer dat een OTL-buizenversterker zich volledig vergaloppeerde aan Kharma luidsprekers, behoort de oplossing van dat probleem primair aandacht te krijgen, en niet dat van de akoestische optimalisatie van de laagweergave. Het laag kan door zo'n mismatch nooit bevredigend gaan klinken, omdat de elektronische match dit verhindert.
  Soms is een transistorversterker zo gek nog niet... je kunt gewoon niet alles aan elkaar knopen met fraaie kabels en echte muziek horen...

Wanneer ik tijdens klantenbezoeken exponenten van dit soort situaties tegenkwam, en dat gebeurde 1 op ongeveer elke 5 tot 7 keren, dan heb ik dat altijd eerlijk willen benoemen. Het stellen van een diagnose is immers altijd de opmaat voor een adequaat medicijn. Basstraps adviseren om daarmee de laagweergave in een foute opstelling te corrigeren is wel het equivalent van een verkeerd, niet-werkend medicijn dat nog steeds heel veel geld kan kosten.
De meeste mensen stelden prijs op een eerlijke diagnose, die kan samenvatten hoeveel procent van welk probleem van welk deelaspect afkomstig is... Dat is zelfs zo als het probleem werd aangetroffen op een deelgebied waar ze het niet verwachtten of waar ze het liever hadden vermeden.

Terugblikkend op de 15 jaren waarin ik klanten in hun thuissituatie bediende, meen ik nog altijd dat de meest voorkomende factor die het vaakst de kwaliteit van de muziekweergave negatief beïnvloedde de opstelling van luidsprekers en luisterplaats is.
Vanzelfsprekend is dit in dedicated muziekruimtes veel minder vaak het geval, tenzij door grove nalatigheid of door onwetendheid -- twee eigenschappen die ik dan weer heel zelden tegenkwam in het wereldje.

Nu weten we inmiddels wel dat aandacht voor akoestiek nooit de schadelijke gevolgen kan neutralisere die door een gecompromitteerde of gebrekkige opstelling veroorzaakt worden.
Dit lijkt vaak de kern te zijn van het misverstand in kwestie: dat aandacht voor akoestiek automatisch ook zaligmakend zal zijn voor de gevolgen van een slechte opstelling. En evenmin kan aandacht voor akoestiek de oplossing zijn voor een mismatch in de hardware. Beide komen voor, de eerste heel wat vaker dan de tweede, maar in zulke gevallen is het echt nodig om het probleem aan te pakken op het gebied waarop het zich voordoet.

Navolgende stelling is nu een verifieerbaar gegeven:

Kwaliteitsweergave van muziek thuis rust altijd op drie peilers tegelijkertijd:

Hardware, opstelling en akoestiek

Succes bij het streven naar kwaliteitsweergave zit niet in extreme aandacht voor het ene deelgebied, bij gelijktijdige verwaarlozing van de andere, maar in het pogen om het aantal compromissen op elk van de deelgebieden zo beperkt en gering mogelijk te houden.

Daarbij is het goed om te beseffen dat problemen die worden veroorzaakt op het ene gebied, nooit door maatregelen op een ander gebied kunnen worden opgelost.
Aandacht voor akoestiek alleen kan alleen al om die reden dus nooit zaligmakend zijn. In elke gegeven situatie zal ook de opstelling van luidsprekers en luisterstoel actief moeten worden meegenomen, alsmede de manier waarop de hardware is samengesteld en waarop deze zelf werd opgesteld en aangesloten.
Als akoestiek daarentegen de ontbrekende schakel is in een overigens fraaie en sterke keten, dan kan aandacht ervoor ineens wel zaligmakend zijn. Ook dat kun je hopelijk eens zelf aan den lijve gaan ondervinden thuis!

De problemen die direct met akoestiek samenhangen spelen zich af op het gebied van nagalmtijd, nagalmkarakter en op het gebied van reflecties en hun beheersing. Op basis van interpretatie van akoestische metingen op locatie, liefst ook in combinatie met een luisterersessie, kan een plan van aanpak worden uitgewerkt dat zich richt op het corrigeren van de frequentie-afhankelijke nagalmtijd en op het beheersen van reflecties die storend zijn voor de opbouw van het ruimtelijke beeld in de weergave.

We komen dan uiteindelijk aan op het meest uitdagende werkterrein, namelijk dat van de praktische aanpak van de specifieke akoestische uitdagingen die geconstateerd zijn.
Je kunt er het nodige over lezen op deze ReadScapes pagina's.

Ik wil hier met name het artikel “De praktijk van Nagalmbeheersing” noemen, aangezien dit zeer verhelderend kan zijn om je juist ook na het lezen van dit artikel verder te helpen om een beter beeld te krijgen van de typische akoestische uitdagingen in de thuissituatie.


Toine Dingemans, 28 januari 2018.


naar boven